Şeyh Küşterî Hazretleri ve Perde Oyunu

Önceki yazımızda medeniyetimizin müstesnâ san'atlarından biri olan Karagöz Oyununun tasavvufi remzlerinden bahsederken, bu perde oyununun pîri olan Şeyh Küşterî Hazretlerinden de biraz bahsetmiş fakat Hazret'in bu oyunu nasıl îcâd ettiğini anlatmamışdık.

Rivâyete göre, Şeyh Küşterî Hazretlerinin va'z u nasîhatda bulunduğu bir meclisde, sohbeti dinleyenlerden biri, kendisine bir soru sorar. Der ki : "Efendim, bize çok güzel nasîhatlarda bulundunuz ve bize âhiret için lâzım gelen şeyleri söyleyip bizi irşâd eylediniz. Sizin bu anlattıklarınızdan âhiretin ne olduğunu gâyet güzel anladık. Bize bir de dünyâ âleminden bahsetsenizd e, onu da iyice anlasak". Hazret-i Şeyh bu soru üzerine, başındaki sarığı çözerek, bununla dört köşeli bir perde kurmuş ve buyurmuş ki : "Bu perdenin dört köşesi, Şerî'at, Tarîkat, Hakîkat ve Ma'rifet köşeleridir". Sonra perdenin arkasında bir meş'ale yakmış, elini perde ile meş'ale arasında tutup hareket ettirerek perdede gölgeler meydana getirmiş ve demiş ki, "İşte şu gördüğünüz perde dünyâdır. Arkasında yanan meş'ale ise rûhdur. Şu elimin gölgesi ise cisimdir". Sonra meş'aleyi söndürmüş, söndürünce gölge kaybolmuş, "Bakın gördünüz ya, rûh gidince cisim de böyle yok olur. İşte hayât budur. Gölge gider perde kalır. Perde dünyâyı remzeder. İnsanlar bu dünyâ perdesindeki hayâllerden ve gölgelerden ibâretdir" buyurmuşlar. 

Hazret'in perde oyunu îzâh ettiği hakîkatleri şu perde gazeli de pek güzel beyân eder :

Şem'-i sîretle zıyâlandıkça hikmet perdesi

Gösterir yüz bin hayâl 'âlemde sûret perdesi

Kıl tefekkürle temâşâ hissemend olmak içün

Âdeme hayret verir bakdıkça dikkat perdesi

Kâinâtın ehl-i hâl tasvîrini kılsın hayâl

Şu'lelenmişdir ezelden şem'-i rü'yet perdesi

Uykudan bî-dâr olup fehm eyle 'aklın vâr ise

Çeşm-i insâna bu dünyâ oldu gaflet perdesi

Nakşeden nakkâşı bil aldanma nakş-ı zâhire

Kıl nazar, işte kurulmuşdur hakîkat perdesi

'Âlem-i fânîyi bâkî sanmaz 'irfânı olan

Eyler icrâ fenn-i lu'biyyâtı rıhlet perdesi

Vâr ise hüsn-i kemâlin keşf olur her dem sana

Bak ne sûret gösterir seyr eyle ‘ibret perdesi

Bizde Şeyh Küşterî Hazretlerinden sonra başlamış olan perde oyunu hiç şübhe yok ki çok eskidir ve özellikle Hindistan'da ve İran'da öteden beri bilinen bir oyundur. Nitekim Sultânü'l-ârifîn Şeyhü'l-Ekber Muhyiddîn İbn Arabî Hazretleri de, perde oyunundaki tasavvufî remzlerden bahsetmiş ve bu oyunun sıradan bir oyun olmadığını ve ibretle seyredilmesi gerektiğini şöyle beyân etmişlerdir  :

Gâfiller, bu oyunu çocukların seyrettiği gibi seyrederler ve yalnızca bir eğlence ve oyun zannederler. Ârîfler ise bu oyundan ibret alırlar ve bilirler ki, Allah bunu bir remz olarak yaratmışdır. 

Sûret-i 'âlem sana sa'y et ki perde olmasın

Bakma duvâr ü perdeye gel dîdeni dîdâra sal